اردکان:شهر اردکان، مرکز شهرستان اردکان استان یزد، در 60 کیلومتری شمال غربی یزد و در انتهای دشت یزد – اردکان، در طول جغرافیایی 54 درجه و 1 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 32 درجه و 19 دقیقه شمالی و در ارتفاع 1035 متری از سطح دریا قرار دارد. مساحت شهر در حدود 19 کیلومتر مربع برآورد شده که از جنوب به شهر میبد، از شمال به باغات پسته و شهر احمدآباد اردکان، از شرق به اراضی مشرف به ارتفاعات هریشت و از غرب به اراضی مشرف به ارتفاعات عقدا منتهی می شود. از نظر آب و هوایی زمستانهای این شهر سرد و کم باران و تابستانهای آن گرم و خشک است و متوسط بارندگی در آن برابر با 1/60 میلیمتر در سال است. (شیبانی، 1381: 7).
میبد:شهر میبد، مرکز شهرستان میبد استان یزد در 50 کیلومتری شمال غربی یزد و در حاشیه کویر مرکزی ایران، در طول جغرافیایی 54 درجه و 2 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 32 درجه و 14دقیقه شمالی و در ارتفاع متوسط 1234 متری از سطح دریا قرار گرفته است. شهر میبد از شمال به شهر اردکان، از جنوب به روستاهای رستاق شهرستان صدوق، از غرب به دشت پایکوهی میل کازر و هنو و از شرق به اراضی مشرف به کوه دم هفت منتهی می شود. از نظر آب و هوایی شهر میبد شرایط مشابهی با شهر اردکان دارد و متوسط بارندگی در آن حدود 75 میلیمتر در سال می باشد(فلاح، 1389: 13).
برای مقایسه بهتر این دو شهر به هم پیوسته، می توان برخی از آخرین آمارهای این دو شهر در سال 1385 را در جدول زیر مشاهده نمود:

جدول2. مقایسه برخی آمار شهرهای اردکان و میبد


تاریخچه ای از سیر تحول شهرهای اردکان و میبد
هر جغرافیدان برای هر بررسی جغرافیایی از شهر به شناخت جغرافیای تاریخی شهر نیاز دارد تا با تحلیل آن بتواند عوامل موثر را در ساخت و مورفولوژی شهر دریابد و ضمن شناخت کیفیت ساخت شهر و زندگی مردم، تکامل و شکل پذیری شهر را در طی زمان بیابد و آن را با فضای امروزی شهر پیوند دهد؛ زیرا ساخت امروزی شهر نتیجه کارکرد نیروی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در دوره های گذشته است(شکوئی، 1373: 31). از آنجا که تاکید اصلی در این پژوهش بر مبنای ریشه های تاریخی شهرسازی با تاکید بر محلات می باشد، برای آشنایی بهتر با وضعیت کنونی شهرهای اردکان و میبد، نیم نگاهی به سیر تاریخی تحولات شهرسازی این دو می پردازیم.
در مناطق کویری تا جایی که آب در کویر قادر به پیشروی بوده، زندگی و حیات هم قدم پیش نهاده است و در جایی که آب افت پیدا کرده، حیات نیز متوقف شده است زیرا در این مناطق اساس زندگی متکی بر آب چاه و قنات است. دشت یزد – اردکان از نادرترین لگن های بسته به شدت کویری است که دارای سفره های آب زیرزمینی نسبتاً غنی است. لایه های آبرفتی با ضخامت حدود 400 متر و با ظرفیت آبی بالا، در دل این دشت کویری آب انباری عظیم به وجود آورده است (طباطبایی اردکانی، 1381: 86). وجود چنین منبع زیرزمینی آب باعث شده که این محدوده از کویر با در برگرفتن آبادی های متعدد، بویژه شهرهای میبد و اردکان، همواره از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی و حتی در دوره معاصر، به عنوان مفصل ارتباطی بین حوزه های تمدنی شمال، جنوب غرب و جنوب شرق کشور مطرح شود. این ویژگی به همراه خصوصیاتی چون واقع بودن در مرکز فلات ایران و دور بودن از خطوط مرزی، غنی بودن سفره های آب زیرزمینی، نیز برخورداری از معادن غنی به ویژه خاک مستعد برای سفالگری و کشاورزی، در طول تاریخ به این منطقه اعتباری خاص بخشیده است(اسفنجاری کناری، 1385: 9). شهرهای اردکان و میبد که امروزه دیوار به دیوار یکدیگر قرار دارند، هرچند از مجاورت جغرافیایی برخوردارند اما از نظر تاریخی با یکدیگر قابل مقایسه نبوده و در طول تاریخ چند سده خود نیز روابط متقابل گوناگونی را تجربه نموده اند. در جدول زیر به اختصار به بررسی وضعیت این دو شهر در طول تاریخشان پرداخته شده است:


جدول 3. سیر تاریخی تحولات شهری و رقابتهای مکانی اردکان و میبد

رضا ملاحسینی اردکانی؛ دانشجوی دکترای جغرافیای سیاسی دانشگاه خوارزمی"

ادامه دارد...