مختصری ازتاریخ ارکان موضوع پنجمین جلسه اردکان شناسی
جلسه پنجم         6/6/1392
مدرس آقای سپهری
.تاریخی که ما در اینجا بحث می کنیم دو منبع دارد:
-حتما این تاریخ مستند باشد مثلا این بنا در این تارخ توسط شخصی دیده شده وثبت شده است.
-ازآثار پی به موثر می بریم یعنی اینکه خودبنای تاریخی بیان کننده دوره تاریخی است.
تاریخ اردکان:
اکثرمورخین تاریخ اردکان رامربوط به قرون اولیه اسلامی می دانندومعتقدند قبل ازتولدحضرت رسول این منطقه جزیی ازدریای ساوه بوده است که درشب تولدحضرت محمدخشک گردیده   وبعدهااردکان دراین محل بوجودآمده است.
شهرها به سه دلیل بوجود می آیند: 1-دلیل نظامی 2-دلیل اقتصادی 3-دلیل مذهبی.
آنطورکه درکتب تاریخی آمده است اردکان ومیبدواشکذردرمسیریک رودخانه بودندکه پس ازآمدن زلزله نیشابوری این رودخانه خشک گردیده است وزمین مناسبی درآبرفت رودخانه
برای کشاورزی پیداشده است.اردکان بخاطرموقعیت خوب جغرافیایی وداشتن رودخانه های کوچک فصلی وهمچنین آب های سطحی که ازجنوب به شمال درجریان بودندباعث تجمع مردم در این منطقه گردیدوهچنین عامل اقتصادی وآب وزمین مناسب برای کشاورزی باعث بوجودآمدن این شهرکویری گردیده است.اولین قناتی که برای اردکان ساختندقنات اردکان بوده وهنوزکسی دلیل اینکه چرااسم این قنات رااردکان گذاشته اند نفهمیده؟؟!! بنای اردکان مربوط به قرون اولیه اسلامی است وقدیمی ترین اثرمکتوبی که ازآن زمان دراردکان باقی مانده سنگ قبری است که متعلق به سال576 ه ق که نشان دهنده وجودعلماوفضلادراین منطقه میباشد.
اماتاریخ مستنداردکان درسال700تا685 ه ق است وقبل ازآن نامی ازاردکان درکتب تاریخی برده نشده است.اولین باری که نامی ازاردکان درکتب تاریخی آورده اندهنگامی است که شخصی بنام شیخ تقی الدین دادامحمد معروف به شیخ داد(درسال685)به اردکان امده است.هنگامیکه شیخ دادبه اردکان آمدگفته شده  دراینجاعلمایی می زیستند.دروقف نامه جامع الخیرات که درقرن هفتم(735 ق) تدوین گردیده ازاردکان بعنوان یک قریه نام برده انده که دارای قنوات متعددی بوده ازجمله قنات امیری وقنات شیرین و....وهمچنین دارای محلات متعددی بوده است که این نشانگرقدمت اردکان میباشد.
اولین سکونتگاه های اردکان
درقرن هفتم درسه مکان زندگی جریان داشته است:1-زردگ 2-کچیب 3-اردکان
زردگ:در10کیلومتری شمال اردکان قراردارد واحتمالا آخرین جمعیت آن درحدودسه هزارنفربوده است.تاقرن هشتم این آبادی رونق داشته ودارای حمام ومسجدوبازاربوده است.
پس ازتخریب زردگ مردم به سمت اردکان می آیند.
مسجدکچیب:این مسجدمربوط به قرن هفتم است وتنهاسندمعتبری که ازاین مسجدوجود دارددوقطعه زیلواست که درسال711 ق برمسجدوقف گردیده وتاسال1085 ق سالم بوده است
اردکان:اردکان درسه دوره ساخته شده است دوره اول قلعه ساختند(میدان قلعه فعلی). دوره دوم شهرتوسعه پیدا می کندوقلعه سیف(دوطفل مسلم فعلی)جزیی ازشهرمی شود.درقرن یازدهم دروازه بازارنوتادروازه کوشکنو(جنوب به شمال اردکان)بازاری ساختند ودرسال1041 شخصی بنام محمدعلی معروف به نیلی ازابتدا تاانتهای بازارقنات نیلی راایجادمی کند.ایجاداینگونه قنات دروسط بازاردرنوع خود بی نظیر بوده که درهیچ جا بجز محلات وجودنداشته است.درسال1080 ق حدود340سال پیش دروسط بازار چارسوق زیبایی وجودداشته که متاسفانه درسال1338شمسی به دلیل احداث خیابان بازار وچارسوق زیبای آن تخریب گردید.
دروازه های اردکان:اردکان ازقدیم الایام دارای 12محله و8دروازه بوده است که هر دروازه دارای دوبرج بوده است بجزدروازه میرصالح که دارای یک برج بوده است.
-دروازه میرصالح(روبروی بانک ملی)
-دروازه سیف(هفت حوض)
-دروازه امیری
-دروازه علی بیک
-دروازه آخوند(خیابان فکور)
-دروازه بازارنو(روبروی باغ ملی)
-دروازه کوشکنو(خیابان آیت الله داماد)
-دروازه خالوزمان(خیابان شهیدبوستانی)
دودروازه هم داریم که غیررسمی هستندبنام دروازه سوراخگ(پشت بیمارستان قلب سابق) ودروازه هاجر(روبروی مصلی).
بافت اردکان برای دوره صفویه است اماخانه های داخل بافت برای دوره قاجاریه است. اولین حسینیه دراردکان بالاده است واولین حمام دراردکان حمام بازاراست.
.مسجدحاج محمدحسین:
اولین مسجدآجری شهراست که مربوط به دوران صفوی است وبامال التجاره حاج محمدحسین حاج علی اشرف تاجراردکانی که ازتجارت درهند بدست آورده بودبناگردید.درجریان احداث خیابان قسمتی ازمسجد و بازار و مدرسه کنار آن و قسمتی از حمام طالب تخریب می شود.
مناطق زردشتی نشین اردکان:
شریف آباد-ترک آباد-احمدآباد
.شریف آباد: قبلا بصورت روستای خارج ازحصاراردکان بوده ودارای قلعه و بافت قدیم جالبی می باشدکه متاسفانه قلعه آن درسال های اخیرتخریب شده وبجای آن حسینیه اعظم را می سازند.

تهیه گزارش: خانمها طاهری و افخمی |
عکس: وحید کمالی اردکانی |