چندي است كه ما اردكان را با نام يونان كوچك مي شناسيم؛ شهرتي كه در سال 1085 هجري قمري، كتاب جامع مفيدي آن را برای این شهر به ثبت رساند. از آن زمان ما به خود مي باليم كه شهر اردكان به دليل تعدد علماء ، فضلاء و دانشمندان به يونان كوچك معروف شده است.

حال در اين زمان باز مفيدي مي تواند براي مردم اين شهر نامي براي باليدن به خود بسازد، اما اين مفيدي مزرعه كوچكي در شمال اردكان است كه سنگ نگاره هاي آن به اندازه تمامي طول تاريخ حرف براي گفتن دارند. سنگ نگاره هايي كه نقوش حيواني بر روي آن حك شده اند.

آري، چندي است با خبر شديم سنگ نگاره هاي مزرعه مفيدي اردكان در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. اين اثر در تاريخ 27 اسفند ماه سال 1388 به شماره 27408 به ثبت رسيد كه بر اساس بررسي كارشناسان ميراث فرهنگي اين سنگ نگاره ها به دوران پيش از تاريخ نسبت داده شده است.

براساس بررسي كارشناسان باستان شناسي و با توجه به اينكه گروه باستان شناسي از امكانات لازم براي بررسي دقيق در استان برخوردار نبوده و نيز نبود هيچ گونه شاخص فرهنگي جهت بررسي كامل تر از جمله(استخوان، سفالينه و حتي ابزار هاي سنگي ) نمي توان قدمت دقيقي را براي اين سنگ نگارها بيان نمود. بر اساس كاوش كارشناسان و نيز بررسي مقايسه اي از روي سنگ نگاره ها با نقوش همانند در تمامي ايران و عمق نقوش دوره پيش از تاريخ براي آنها نسبت داده شده است. اين نكته بسيار حائز اهميت است در ميان نقوش اين مجموعه حيوانات اصيل منطقه و براي اولين بار نقش يك يوزپلنگ ايراني در حال شكار در سنگ نگارها ديده شده كه  در نوع خود مجموعه را با ارزش و قابل اهميت مي سازد.

با آمدن نام اين آثار با ارزش و اين سايت پيش از تاريخ، چند سوال ذهن هر خواننده آگاه را درگير مي كند:  

اول : اينكه پيش از تاريخ به چه معناست و مربوط به چند سال پيش مي شود؟

دوم: حالا كه اين سنگ نگاره ها در شهر ما يافت شده  براي حفظ و صيانت از آن بايد چه كنيم؟

سوم: و اينكه رسالت شخصي هر اردكاني در قبال اين اثر با ارزش پيش از تاريخ چيست؟

براي پاسخ به سوال اول بايد گفت كه به دوران بعد از پديد آمدن خط دوران تاريخي و پيش از آن را  دوران پيش از تاريخ مي نامند. در واقع از زماني كه بشر نگارش را آغاز كرد دوران تاريخي او نيز آغاز شد. خط میخی سومری را غالب پژوهشگران، نخستین گونه ي خط در غرب آسیا می‌شمارند. سومریان (حدود ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد) با ابداع خط میخی دوره‌ای را آغاز کردند که به عنوان آغاز خط نویسی شهرت دارد و همچنین اولین مدارک نگارشی بشر که به صورت لوح های گلین برجای مانده متعلق به تمدن‌های میان رودان است.

به‌تازگی برخی همچون دکتر عبدالمجید ارفعی این موضوع را زیر سوال برده اند که سومریان مخترع خط در این منطقه بوده‌اند. این گروه برای این نظریه دو دلیل می‌آورد، یکی این که برخی نام‌های شهرهای سومری به گونه ي هزوارش(تركيبي، برگرفته از زبانی ديگر) هستند که نشان می‌دهد که از زبان و خط دیگری گرفته شده و دلیل دیگر پیدا شدن اسنادی در جیرفت و شهر سوخته در شرق ایران با خط میخی آغازین است که کهن تر از خط سومری هستند.

پس مي توان اين چنين گفت دوران پيش از تاريخ نزديك به 5000 سال پيش است زماني كه خط را اولين بار عيلامي ها اختراع كردند و در گردش با تمدنهاي اطراف گسترش يافت.

با توجه به شناخت نسبي بوجود آمده در مورد شروع تاريخ بايد اين مطلب را هم بدانيم كه پيش از تاريخ را باستان شناسان به چند دوره تقسيم مي كنند كه از دوران  پارينه سنگي  ، فرا پارينه سنگي  و نوسنگي  تقسيم و حتي عصر هاي مفرغ و مس و عصر آهن را نيز شامل مي گردد.

حال مي دانيم كه نمي توان تاريخي دقيقي براي زمان خلق اين آثار  بر شمرد ولي به اين نكته واقف هستيم كه اين آثار مي تواند متعلق به بازه زماني هزاره پنجم تا هزاره سوم قبل از ميلاد باشد . اين تاريخي است كه كارشناسان باستان شناس ميراث فرهنگي براي اين سنگ نگاره ها بيان كرده اند. به دو نكته مهم كه بايد براي اين موضوع و تاريخ گذاري اين آثار اشاره نمود .

1-    براي بررسي هرچه بيشتر تاريخ سنگ نگاره هاي مفيدي بايد امكانات مورد نياز جهت پيمايش هاي بعدي و كاوش هاي منطقه از سوي مسئولين محلي و ذي ربط تأمين گردد.

2-    سايت باستان شناسي حتي به بهانه هايي از جمله حفظ آثار هم نبايد مورد تغيير و جابجايي قرار بگيرد ،تا در فصول ديگر كاوش برروي مجموعه بررسي هاي دقيق تري صورت بگيرد.

 پس تاكيد بر تاريخ آنها و نيز اينكه اين تاريخ گذاري از سوي متخصصين امر بوده يكي از رسالت هاي هر فرد آگاهي است.

حالا كه ارزش تاريخي اين نقوش حيواني را فهميديم بايد بدانيم كه سنگ نگاره ها، آینه هایی بر زندگی نیاکان ما هستند.
 محوطه های سنگ نگاره های ایران باستان کتاب های سنگی هستند که نویسندگان و هنرمندان  آنها، در  دوره های مختلف، زمانی که انسان هنوز زبانی برای گویش و خطی برای نوشتن نداشته، بواسطه آنها حرف  زده و شرح زندگی خود و دیگران وحتی محیط اقلیمی خود را تصویرکرده اند. سنگ نگاره ها، نماد هایی از: زبان ، خط، آداب و رسوم ، اسطوره ها ، ادبیات و تعیین قلمرو و پیشرفت پلکانی  بشریند. در واقع سنگ نگاره ها، علایم  و نشانه هایی هستند که از طریق آنها نیاکان ما توانسته اند زندگی کنند و دوام بیاورند.
 سنگ نگاره ها گنجینه هایی از تجربه های هر دوره بشری اند که نسل به  نسل کامل تر شده و انتقال یافته اند. شاید اگر سنگ نگاره ها نبودند آثاری از تمدن، فرهنگ و پیشرفت امروزی هم نبود، مگر نه اینکه تمدن ها حاصل ساخته ها و تجارب بشری هستند.

پس بايد به هنر نياكانمان بيش از پيش احترام بگذاريم. بهتر است اين شعار  جهاني سنگ نگاره ها را تمامي ما اردكاني ها در كنار افتخار به وجود اين آثار با ارزش در شهر مان آويزه گوش خود كنيم .

هرگز آنها را لمس با خيس نكنيم، بسيار ضربه پذير هستند.

هرگز روي آنها اثر نگذاريم و چيزي اضافه نكنيم.

روي آنها راه نرويم.

همان طور كه هستند بگذاريم بمانند.

فقط از آنها عكس بگيريم.

حتي بايد بدانيم كه اگر بخواهيم آنها را از محيط و سايت خود دور كنيم،  هم باعث بي اعتبار شدن آنها شده ايم هم به محيط طبيعي پديد آوردن آنها خسارت وارد كرده ايم. اين  نكته جزء قوانين جهاني محوطه هاي تاريخي كميته ميراث جهاني است كه تمامي دنيا به آن عمل مي كنند. پس بايد حواسمان باشد كه اين سنگ نگاره ها را نبايد از محيط طبيعي خود دور كنيم. از اين نوع سنگ نگاره ها بيش از 120000 هزار در تمامي فلات ايران وجود دارد ولي ارزش وجودي هر سنگ نگاره به محيط اطراف و تمدن هاي وابسته به آن مي باشد.

اين رسالتي است كه ما بايد به آن توجه كنيم، و بيش از پيش براي حفظ آن كوشا باشيم. حال اردكان تاريخي كهن تر از قبل را دارد و پيشينه اي بالغ بر 5000 سال را به خود ديده است. در كنار افتخار به اين سنگ نگار ها بايد بدانيم كه ارزش تاريخي اين هنر نياكانمان زماني كاملاً رعايت مي شود كه ما در مورد تاريخ آنها نيز صحت مطلب را براساس بيان كارشناسان ارائه بدهيم .

مي توان با ياري ارگانهاي ذي ربط و تمامي صاحب نظران و مردم آگاه، انجمني براي حفظ و صيانت هرچه بيشتر از آنها تشكيل داد. و  حتي براي آگاه سازي مردم شهر و نيز دانش آموزان در كلاس هاي درس، برخورد صحيح و ارزش اين آثار گرانقدر را بيان كرد تا كودكان اين شهر نيز رسالت خود را در حفظ و صيانت سنگ نگاره هاي مفيدي بدانند.

باتشكر از
محسن ميرجاني (كارشناس ارشد باستانشناسي)
پايگاه پژوهشي ميراث فرهنگي اردكان (حميد مشتاقيان)
نويسنده : محسن فتوحي.

·     منابع:
    -  تاریخ ایران از عهد باستان تا قرن ۱۸، پیگولووسکایا، ترجمه کریم کشاورز، تهران، ۱۳۵۳.
    -  تاریخ ایران باستان. دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ. روحی ارباب. انتشارات علمی و فرهنگی، 
       چاپ دوم ۱۳۸۰.
    -  تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ا. آ. گرانتوسکی - م. آ. داندامایو، مترجم، کیخسرو کشاورزی،
       ناشر: مروارید ۱۳۸5
    - جریان تاریخ ( دوره پیش از تاریخ )، جان کریس باتلر، ترجمه ناصر حامدنی