هفته ای که گذشت یکی از غم انگیزترین روزهای همه میراث دوستان اردکانی و همه آنان که به هویت و تاریخ سرزمینشان اهمیت می دهند بود. از روز جمعه 19 آبانماه که خبر تخریب محوطه پیش از تاریخ مفیدی توسط دوستانمان در انجمن حامیان میراث کهن مخابره شد، انگار تلخترین خبر عمرمان را شنیده بودیم. تعبیر نادر پیری عزیز شاید قرین واقعیت بود که بعد از تخریب بازار و چارسوق آن در پنجاه سال پیش، این مهمترین و بزرگترین تخریب آثار تاریخی اردکان است. از آن شب کذایی همه صحبت ها این بود که چرا این اتفاق رخ داد؟ چرا دست روی دست گذاشتیم تا اینگونه شود؟ چه کسی یا چه کسانی در این ماجرا مقصرند؟ انگیزه تخریب کنندگان چه بوده؟ وضعیت سنگ نگاره ها چگونه است و آیا چیزی از آنها مانده یا خیر؟ و مهمتر از همه آنکه حالا باید چه کنیم و چه کار از دست ما برمی آید...
این اتفاق، رخداد ساده ای نبود و نمی شد به سادگی و راحتی از کنار آن گذشت. قرار شد میراث دوستان اردکانی هماهنگ و در کنار هم، هر آنچه از عهده شان برمی آید در این فقره انجام دهند. در ابتدا قرار بر رسانه ای کردن داستان نبود ولی وقتی متوجه شدیم که یک هفته ای از وقوع ماجرا گذشته و عملاً هیچ اتفاقی نیفتاده، چاره ای جز رسانه ای کردن واقعه نبود. برای همین رسالت اصلی انجمن چارسوق کویر را بر پوشش صحیح، به موقع و منصفانه تخریب قرار دادیم و همراه با دوستانمان در انجمن حامیان میراث کهن اطلاع رسانی گسترده ای را با توجه به ارتباطات خوبی که با دوستان خبرنگار در خبرگزاری های مختلف داریم، انجام دادیم.
پوشش کامل، دقیق و لحظه به لحظه ای و رصد شبانه روزی! اخبار مرتبط با سنگ نگاره های مفیدی و عکاسی از محل اصلی سایت تنها بخشی از اقداماتی بود که تقریباً کل این هفته را برایمان پر کرد که جا دارد برای این مهم از همه ی بچه ها تشکر کرد. بسیار خرسندیم که از این اقدام نتیجه ی مثبت و مطلوب  نظر انجمن چارسوق کویر حاصل شد. نمونه هایی از این خبررسانی را می توان در وبلاگ انجمن چارسوق کویر مشاهده نمود. ثمره این اطلاع رسانی ملی و همه جانبه، لزوم پاسخگویی مسولان و متولیان و همچنین برداشتن قدمهای عملی در جهت بازپیرایی محوطه و مشخص شدن سرنوشت سنگ نگاره ها بود. ضمن اینکه این واقعه سبب شد نزدیک به چهار سال سکوت خبری و اطلاع رسانی در مورد محوطه مفیدی شکسته شود و همه از وجود چنین گنج هزاران ساله در شهرستان اردکان باخبر شوند.
نتیجه عملی این فعالیت، اعزام اکیپی از میراث فرهنگی اردکان به محوطه تخریب شده در روزهای سه شنبه، چهارشنبه و پنجشنبه بود که ماحصل آن بازپیرایی کامل محوطه و خوشبختانه خبر مسرت بخش یافتن سنگ نگارها در زیر خرورها خاک و سنگ بود که البته شایان یادآوری است که اگر همت والا و قابل تحسین دوستان گرامی در انجمن حامیان میراث کهن به ویژه نادر پیری و محسن میرجانی که خود متخصص این موضوع و باستان شناس است نبود، شاید این مهم به این سرعت و دقت اتفاق نمی افتاد. و سرانجام یک هفته بعد در روز جمعه 26 آبانماه بود که انگار شیرین ترین خبر عمرمان را نیز شنیدیم که گرچه کل محوطه مفیدی به طور کامل از بین رفته، اما خوشبختانه سنگ نگاره ها هر چند زخم دیده اند اما تقریباً بیشتر آنها پیدا شده و به اردکان منتقل شده است.
اما درباره این یک هفته نکات و مباحث قابل تاملی وجود دارد که می تواند سرمشقی باشد برای فعالیت های بعدی در حوزه میراث فرهنگی اردکان که برخی از آنها را می توان چنین برشمرد:

-          تخریب سنگ نگاره های مفیدی باعث شد تا بدانیم که اردکان و تاریخ آن فقط مربوط به دوره اسلامی نیست و میراث فرهنگی آن صرفاً بافت تاریخی و بناهای تاریخی نیست و سابقه سکونت در این سرزمین به هزاران سال پیش باز می گردد و بنابراین مطالعات باستان شناسی نیز از ضروریات میراث فرهنگی اردکان است؛
-          متاسفانه مطالعه جامعی درمورد میراث فرهنگی اردکان صورت نگرفته و ضرورت فعال شدن پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی به شدت احساس می شود. علاوه بر این متاسفانه تا کنون کاوشهای باستان شناسی در اردکان به جز یک یا دو مورد خیلی محدود آن هم در مسجد کچیپ و منطقه مفیدی صورت نگرفته که بنا بر شنیده ها و همچنین شواهد موجود در محدوده شهرستان اردکان محوطه های باستانی دیگری نیز وجود دارند که متاسفانه هنوز گمنامند؛
-          در این خصوص خوشبختانه افراد خبره و متخصص بومی هم کم نداریم که عاشقانه و خالصانه حاضرند تا دانش و تخصص خود را در این زمینه ارائه نمایند که متاسفانه از این تخصص به نحو مطلوب استفاده نمی شود. در زمینه مطالعات باستان شناسی مسلماً فرد خبره و تحصیلکرده ای چون محسن میرجانی سرمایه ای برای اردکان محسوب می شود که آنگونه که باید و شاید از تخصص او بهره نمی بریم؛
-          درباره حفاظت از سنگ نگاره های مفیدی از چندسال پیش که شناسایی شدند تا چندی قبل که تخریب شدند، دو نظر کلی وجود داشت: یکی نگهداری در محل و تبدیل منطقه به مقصد گردشگری و دیگری انتقال به اردکان و نگهداری در مکانی امن. هر چند مورد نخست طبق اصول تعریف شده جهانی است، اما این تجربه تلخ نشان داد که متاسفانه ظرفیت های ما برای رسیدن به این حد از استاندارد تا چه اندازه پایین است و بنابراین چاره ای جز انتقال میراث فرهنگی که به صورت منفرد و پراکنده وجود دارند به مکانهای امن و مناسب باقی نمی ماند. چرا که در غیر این صورت اصل آنها نابود می شوند؛
-          با این اتفاق تلخ یک ثمره نسبتاً شیرین نیز به بار نشست و آن اینکه بعد از مدتها همه از وجود چنین سند قدیمی در شهرستان مطلع شدند و تقریباً امروز همه می دانند که در اردکان نیز محوطه های پیش از تاریخ وجود دارد و این نشان دهنده سابقه تمدن در این منطقه کویری است. بنابراین باید به صورت مناسب و هدفمند برنامه ریزی جهت توسعه امر گردشگری در شهرستان صورت پذیرد تا همه با این میراث های گرانبها آشنا شوند. شاید اگر محوطه مفیدی یکی از اهداف گردشگری بود و رونق این امر را شاهد می بودیم، این اتفاق هرگز رخ نمی داد؛
-          آقایان مسولان مرکز استان نشین انگار عادت کرده اند که بعد از هرتخریب واتفاق، سریع موضوع را مصادره به مطلوب نمایند و بقایای آنها را به انبار میراث فرهنگی در یزد منتقل نمایند. غافل از اینکه اگر نمی شود اصل چیزی را در محل نگهداری کرد حداقل آن اثر باید در همان شهرستان نگهداری شود چون بخشی از هویت آن منطقه است. این مسئله در مورد آثار تاریخی اردکان به کرات مشاهده شده است. آثار بدست آمده از کاوشهای مسجد کچیپ و یا کتیبه های سردر رباط خرگوشی و ... نمونه هایی از این دستند که علی رغم پیگیری های مکرر هنوز به اردکان عودت داده نشده اند و علاوه بر آن زمزمه هایی مبنی بر عزم برخی از این آقایان جهت انتقال سنگ نگاره های اردکان به یزد نیز شنیده می شود؛
-          هنوز انگیزه مسبب و بانی این حادثه تلخ روشن نشده اما در هر صورت چه این اتفاق از روی عمد و غرض و چه از روی جهل و ناآگاهی رخ داده باشد، ضرورت اطلاع رسانی و آموزش های همگانی در رابطه با حفظ و نگهداری از میراث فرهنگی را بیش از پیش یادآور می شود؛
-          نکته آخر اینکه در زمینه شناسایی و معرفی و همچنین بازپیرایی مجدد محوطه مفیدی باید به فعالیت های دوستان خوبمان در مجموعه انجمن حامیان میراث کهن اردکان اشاره شود و صمیمانه از زحمت آنان قدردانی نمود. متاسفانه در کشورما اتفاق نظر بین مجموعه های مختلف غالباً در مواردی که با فقدانها و تخریب ها روبرو می شویم، حاصل می شود که این اصلاً پسندیده نیست. پیشکسوتان ما در انجمن حامیان گزارش مبسوطی از این رخداد نیز تهیه نموده اند که انشاء الله ارائه خواهند نمود اما یک نکته هم باید توجه داشت و آن اینکه میراث فرهنگی با دو چیز سازگاری ندارد یکی تملک و به انحصار گرفتن و دیگری وجه المصالحه قرار دادن و گرو گرفتن! زیرا که میراث به معنای تام آن برای همه میراث برانش است.

در آخر نیز خداوند را سپاسگزاریم که باز لطفش شامل حالمان شد و سهل انگاری های ما را جبران نمود و سنگ نگاره های دوست داشنی مان را دوباره به ما بازگرداند که در این خصوص باید از همه کسانی که به هر نوعی نقشی در این رابطه داشته اند از تک تک دوستداران میراث فرهنگی، کارکنان و کارگران میراث فرهنگی، فرمانداری و ... تشکر نمود. امید که دیگر شاهد چنین حوادث تلخی نباشیم و بدانیم که همیشه پایان این وقایع مطلوب و مناسب نخواهد بود!

رضا ملاحسینی اردکانی |
دبیر انجمن چارسوق کویر |