نگاهی مختصر به تاریخچه پنجاه ساله حوزه‌بندی انتخاباتی اردکان
* رضا ملاحسینی‌اردکانی – کارشناس ارشد جغرافیای سیاسی
انتخابات پارلمانی در ایران پس از پیروزی انقلاب مشروطه و شکل‌گیری مجلس شورای ملی، یعنی بیش از صد سال سابقه دارد. در طی این سال‌ها و برای برگزاری راحت‌تر انتخابات و دادن نظم و نسقی به روند برگزاری آن، سرزمین ایران به حوزه‌هایی کوچک‌تر تقسیم‌بندی گردید.
در نخستین انتخابات مجلس شورای ملی که در سال 1285 شمسی برگزار گردید، انتخابات به صورت اصنافی و بدون توجه اساسی به مناطق جغرافیایی اجرا شد. دومین دوره انتخابات مجلس شورای ملی در سال 1288 شمسی بر اساس نظام‌نامه انتخابات دو درجه‌ای و به‌صورت دو مرحله‌ای برگزار گردید. در این شیوه در هر حوزه سه برابر تعداد نمایندگان آن در مجلس انتخاب و از بین آنان نمایندگان حوزه در مجلس انتخاب می‌گشته است.
در این قانون تعداد نمایندگان یزد و توابع در مجلس شورای ملی 3 نفر و تعداد منتخبین درجه اول نیز 9 نفر آمده است. این انتخابات در 5 نقطه ولایت یزد برگزار می‌شده که عده منتخبین درجه اوّل هر نقطه به‌ترتیب متناسب با جمعیت و اهمیت آن مناطق، به این شرح بوده است: یزد 4 نفر، نائین 2 نفر، اردکان، عقدا و شهربابک نیز هر کدام 1 نفر.
پس از آن در سال 1290 شمسی قانون دیگری به تصویب می‌رسد که بر اساس آن انتخابات دو درجه‌ای ملغی و حوزه‌های انتخابیه جدید ارائه می‌گردند. این قانون مبنای حوزه‌بندی انتخاباتی دوره‌های مختلف انتخابات مجلس تا سال 1339 یعنی نزدیک به چهل سال بود. حوزه یزد دارای دو حوزه فرعی یزد و نایین بود که حوزه نخست با سه نماینده در برگیرنده‌ی تقریباً غالب مناطق جغرافیایی امروز استان یزد می‌باشد.
جدول 1، حوزه‌های انتخابیه یزد در قانون انتخابات 1290 ه. ش.
در سال 1339 مجدداً حوزه‌های انتخابیه دچار تغییرات اساسی شد؛ تغییراتی که مبنای اساسی حوزه‌بندی‌های انتخاباتی تا امروز نیز هم‌چنان به حساب می‌آید. در استان یزد سه حوزه با سه نماینده تعریف گردید که شرح آن در جدول 2 آمده است.
جدول 2، حوزه‌های انتخابیه یزد در قانون جدول حوزه های انتخابیه سال 1339 ه. ش.
در سال 1350 نیز مجدداً تغییراتی جزئی در برخی از حوزه‌های انتخابیه به‌وجود آمد. در حوزه‌های انتخابیه استان یزد تنها به تغییرات تقسیماتی آن مرتبط می‌شد که شرح آن در جدول 3 آمده است.
جدول 3، حوزه‌های فرمانداری کل یزد در سال 1350 ه. ش.
بعد از پیروزی انقلاب نیز عملاً تغییر خاصی در حوزه‌بندی انتخاباتی استان یزد به وقوع نپیوست و همان سه حوزه‌ی اصلی استان که حوزه‌ی انتخابیه اردکان یکی از آنان بود پابرجا باقی ماند.
جدول 4، حوزه‌های انتخابیه استان یزد در سال 1358 ه. ش.
طبق قانون تغییرات حوزه‌های انتخابیه 20/1/1366 هم تغییری در تعداد نمایندگان و تعداد حوزه‌های انتخابیه استان یزد به‌وجود نیامد، اما شاهد تغییر نام حوزه تفت به نام حوزه انتخابیه تفت، بافق، مهریز و همچنین تغییراتی در بخش‌های تشکیل‌دهنده‌ی حوزه‌ها هستیم. چنان‌که در این مقطع بخش‌های اشگذر و خضرآباد شهرستان یزد که تا این زمان در حوزه انتخابیه اردکان قرار داشت، از این حوزه منتزع و به حوزه یزد ملحق گردید.
جدول 5، حوزه‌های انتخابیه استان یزد در سال 1366 ه. ش.
در 22 آذر ماه 1374در مجلس شورای اسلامی قانون اصلاح حوزه‌های انتخابیه به تصویب رسید كه بر اساس آن تغییراتی در نام حوزه‌ها و بخش‌های تابع بعضی از حوزه‌ها به‌وجود آمد. در استان یزد در این مقطع با تبدیل بخش میبد از توابع شهرستان اردکان به یک شهرستان مستقل در تاریخ 27/9/1369، حوزه انتخابیه اردكان به حوزه انتخابیه اردكان ومیبد تغییر نام یافت.
در حوزه‌بندی انتخاباتی سال 1378 استان یزد، تغییرات بسیاری نسبت به گذشته اتفاق افتاد و هم‌زمان با این تغییرات تعداد نمایندگان استان نیز از 3 نفر به 4 نفر و به‌تبعِ آن، تعداد حوزه‌های انتخابیه استان نیز از 3 حوزه به 4 حوزه افزایش یافت. در این دوره، حوزه انتخابی اردکان به صورت کاملاً مستقل با انفکاک میبد از آن رسمیت یافت و انتخابات دوره‌های ششم، هفتم و هشتم مجلس شورای اسلامی بر اساس آن برگزار گردید.
جدول 6، حوزه‌های انتخابیه استان یزد در سال 1378 ه. ش.
نتیجه‌ای مختصر:
1- اردکان از لحاظ سیاسی در تاریخ معاصر یزد جایگاه ویژه‌ای پس از مرکز استان داشته که یکی از موارد مورد استناد حوزه‌بندی سال 1288 به‌صورت دو درجه‌ای است که بعد از یزد صرفاً اردکان و عقدا از مجموعه شهرهای امروزی استان یزد انتخابات در آن برگزار شده است؛
2- اردکان در غالب تاریخ حوزه‌بندی انتخاباتی، حوزه مستقلی محسوب می‌گردیده که در طول زمان و با ارتقاء واحدهای تقسیماتی زیرمجموعه آن شرایط مختلفی را تجربه نموده است؛